Παρεπόμενα (ἤ συνακόλουθα) τοῦ ῥήματος/ Αρχαία Ελληνική Γραμματική

Παρεπόμενα (ἤ συνακόλουθα) τοῦ ῥήματος εἶναι:

1. ἡ διάθεση

2. ὁ ἀριθμός

3. τὸ πρόσωπο

4. ἡ ἔγκλιση

5. ὁ χρόνος

6. ἡ φωνή

7. ἡ συζυγία

1. ΔΙΑΘΕΣΕΙΣ

Διάθεση τοῦ ῥήματος λέγεται ἡ ἰδιαίτερη σημασία του ποὺ δείχνει ὅτι τὸ ὑποκείμενο ἤ ἐνεργεῖ ἤ παθαίνει κάτι ἤ βρίσκεται σὲ μιὰ νέα κατάσταση.

Οἱ διαθέσεις τῶν ῥημάτων εἶναι τέσσερις: 

ἐνεργητική, μέση, παθητικὴ καὶ οὐδέτερη.

α) Ῥήματα μὲ ἐνεργητικὴ διάθεση ἤ ἐνεργητικὰ λέγονται ἐκείνα ποὺ σημαίνουν ὅτι τὸ ὑποκείμενο ἐνεργεῖ: Άρταξέρξης συλλαμβάνει Κῦρον.

β) Ῥήματα μὲ μέση διάθεση ἤ μέσα λέγονται ἐκείνα ποὺ σημαίνουν ὅτι τὸ ὑποκείμενο ἐνεργεῖ καὶ ἡ ἐνέργεια γυρίζει μὲ κάποιον τρόπο σ’αὐτὸ τὸ ἴδιο: οἱ στρατιῶται γυμνάζονται (=γυμνάζουν τὸν ἑαυτό τους).

γ) Ῥήματα μὲ παθητικὴ διάθεση ἤ παθητικὰ λέγονται ἐκείνα ποὺ σημαίνουν ὅτι τὸ ὑποκείμενο δέχεται μιὰ ἐνέργεια ἀπὸ κάποιον ἄλλον, δηλ. παθαίνει κάτι: Κῦρος προσκυνεῖται ὡς βασιλεὺς ὑπὸ τῶν ἀμφ’ αὑτόν.

δ) Ῥήματα μὲ οὐδέτερη διάθεση ἤ οὐδέτερα λέγονται ἐκείνα ποὺ σημαίνουν ὅτι τὸ ὑποκείμενο οὔτε ἐνεργεῖ οὔτε παθαίνει παρὰ βρίσκεται ἁπλῶς σὲ μιὰ κατάσταση: οί πολέμιοι ἡσυχάζουσι.

2. ΑΡΙΘΜΟΙ

Ἀριθμὸς τοῦ ῥήματος λέγεται ὁ τύπος τοῦ ῥήματος ποὺ φανερώνει ἄν τὸ ὑποκείμενό του εἶναι ἕνα ἤ δύο ἤ περισσότερα πρόσωπα ἤ πράγματα.

Οἱ ἀριθμοὶ τοῦ ῥήματος, ὅπως καὶ τῶν πτωτικῶν, εἶναι τρεῖς:

α) ἐνικός (ὅταν πρόκειται γιὰ ἕνα): ὁ μαθητὴς γράφει

β) δυϊκός (ὅταν πρόκειται γιὰ δύο): τὼ μαθητὰ γράφετον

γ) πληθυντικός (ὅταν πρόκειται γιὰ πολλά): οἱ μαθηταὶγράφουσι

3. ΠΡΟΣΩΠΑ

Πρόσωπο τοῦ ῥήματος λέγεται ὁ τύπος τοῦ ῥήματος ποὺ φανερώνει τίνος προσώπου εἶναι τὸ ὑποκείμενο. Κανονικὰ τὰ πρόσωπα τοῦ ῥήματος εἶναι τρία:

α) τὸ πρῶτο πρόσωπο: (ἐγώ) γράφω – (ἡμεῖς) γράφομεν

β) τὸ δεύτερο πρόσωπο: (σύ) γράφεις – (ὑμεῖς) γράφετε

γ) τὸ τρίτο πρόσωπο: (οὗτος) γράφει – (οὗτοι) γράφουσι

4. ΕΓΚΛΙΣΕΙΣ. ΟΝΟΜΑΤΙΚΟΙ ΤΥΠΟΙ

Ἡ ἔννοια ποὺ ἐκφράζει τὸ ῥῆμα παρουσιάζεται κάθε φορὰ ἀπὸ ἐκεῖνον ποὺ μιλεῖ ἤ σὰν κάτι ποὺ τὸ νομίζει πραγματικὸ ἤ σὰν κάτι ποὺ ἐπιθυμεῖ ἤ περιμένει νὰ γίνει ἤ σὰν εὐχὴ ἤ σὰν προσταγή κτλ.

Οἱ διάφορες μορφὲς τοῦ ῥήματος εἶναι τέσσερις:

 ἡ ὁριστική, ἡ ὑποτακτική, ἡ εὐκτικὴ καὶ ἡ προστακτική.

α) ἡ ὁριστικὴ παρουσιάζει αὐτὸ ποὺ σημαίνει τὸ ῥῆμα σὰν κάτι βέβαιο καὶ πραγματικό: βλάπτει τὸν ἄνδρα θυμός - ἐνταῦθα ἔμειναν ἡμέρας τρεῖς.

β) ἡ ὑποτακτικὴ παρουσιάζει αὐτὸ ποὺ σημαίνει τὸ ῥῆμα σὰν κάτι ἐπιθυμητό ἤ ἐνδεχόμενο: τὸ σῶμα γυμνάζωμεν(=ἄς γυμνάζομε) - ἐάν ἔλθῃς (=ἄν ὑποθέσουμε πὼς θὰ ἔρθεις, ὅπως εἶναι ἐνδεχόμενο).

γ) ἡ εὐκτικὴ παρουσιάζει αὐτὸ ποὺ σημαίνει τὸ ῥῆμα σὰν εὐχὴ ἐκείνου ποὺ μιλεῖ: ὦ παῖ, γένοιο πατρὸς εὐτυχέστερος (=μακάρι νὰ γίνεις).

δ) ἡ προστακτικὴ παρουσιάζει αὐτὸ ποὺ σημαίνει τὸ ῥῆμα σὰν προσταγή, ἀξίωση, συμβουλή, παράκληση ἤ καὶ εὐχὴ ἐκείνου ποὺ μιλεῖ: τὸ σῶμα γυμνάζετε (=νὰ γυμνάζετε) -ὑγίαινε (=εὔχομαι νὰ ὑγιαίνεις).

Ἐκτὸς ἀπὸ τὶς τέσσερις ἐγκλίσεις τὸ ῥῆμα σχηματίζει ἀκόμη δύο τύπους, ποὺ λέγονται ὀνοματικοὶ τύποι τοῦ ῥήματος.

Οἱ ὀνοματικοὶ τύποι τοῦ ῥήματος εἶναι τὸ ἀπαρέμφατοκαὶ ἡ μετοχή.

α) τὸ ἀπαρέμφατο εἶναι ἀφηρημένο ῥηματικὸ οὐσιαστικὸ ἄκλιτο, ποὺ σχηματίζεται ἀπὸ τὸ θέμα τοὺ ῥήματος καὶ φανερώνει συγχρόνως διάθεση καὶ χρόνο: γράφειν, γράφεσθαι – γράψαι, γραφῆναι.

β) ἡ μετοχὴ εἶναι τρικατάληκτο ῥηματικὸ ἐπίθετο μὲ τρία γένη, ποὺ σχηματίζεται ἀπὸ τὸ θέμα τοὺ ῥήματος καὶ φανερώνει συγχρόνως διάθεση καὶ χρόνο: γράφων, γράφουσα, γράφον – γραφόμενος, γραφομένη, γραφόμενον – γραφείς, γραφεῖσα, γραφέν.

5. ΧΡΟΝΟΙ

Χρόνος τοῦ ῥήματος λέγεται ὁ ῥηματικὸς τύπος ποὺ φανερώνει

π ό τ ε γίνεται αὐτὸ ποὺ σημαίνει τὸ ῥῆμα καὶ π ῶ ς.

Ι. Οἱ χρόνοι στὴν ὁριστική

Ἡ ὁριστικὴ ἔγκλιση ἔχει ἑπτὰ χρόνους. Αὐτοὶ εἶναι: ὁ ἐνεστῶτας, ὁ παρατατικός, ὁ (ἁπλός) μέλλοντας, ὁ ἀόριστος, ὁ παρακείμενος, ὁ ὑπερσυντέλικος καὶ ὁ συντελεσμένος μέλλοντας.

α) ὁ ἐνεστῶτας φανερώνει κάτι ποὺ γίνεται τώρα (μὲ διάρκεια ἤ μὲ ἐπανάληψη): ὁ μαθητὴς γράφει - ἀεὶ τὰ αὐτὰλέγω.

β) ὁ παρατατικὸς φανερώνει κάτι ποὺ γινόταν στὸ παρελθόν (μὲ διάρκεια ἤ μὲ ἐπανάληψη): ὁ μαθητὴςἔγραφε – Σωκράτης ὥσπερ ἐγίγνωσκεν οὕτως ἔλεγε.

γ) ὁ (ἁπλός) μέλλοντας φανερώνει κάτι ποὺ θὰ γίνει ἤ θὰ γίνεται στὸ μέλλον: ἐγὼ γράψω (=ἐγὼ θὰ γράψω ἤ θὰ γράφω) - ἐγὼ ὑμῖν ἐρῶ.

δ) ὁ ἀόριστος φανερώνει κάτι ποὺ ἔγινε ἀόριστα στὸ παρελθὸν (ἄσχετα ἄν κράτησε πολὺ ἤ λίγο): ὁ μαθητὴςἔγραψε - ἐβασίλευσε δώδεκα ἔτη.

ε) ὁ παρακείμενος κυρίως φανερώνει κάτι ποὺ ἔχει γίνει στὸ παρελθὸν καὶ ὑπάρχει τὼρα συντελεσμένο: ὁ μαθητὴςγέγραφε (=ὁ μαθητὴς ἔχει γράψει κάτι ποὺ τώρα εἶναι πιὰ τελειωμένο) – οἱ πολέμιοι σπονδὰς λελύκασι.

ς) ὁ ὑπερσυντέλικος φανερώνει κάτι ποὺ ἔχει γίνει, δηλ. κάτι ποὺ ἦταν συντελεσμένο σὲ κάποιο χρονικὸ σημεῖο τοὺ παρελθόντος: ὁ μαθητὴς ἐγεγράφει (=εἶχε γράψει στὸ παρελθὸν κάτι ποὺ ἦταν τότε τελειωμένο καὶ ποὺ τώρα μπορεῖ νὰ μὴν ὑπάρχει) – οὗτος προαφῖκτο εἰς Σικελίαν (=εἶχε φτάσει πρωτύτερα καὶ βρισκόταν τότε ἐκεί).

ζ) ὁ συντελεσμένος μέλλοντας φανερώνει κάτι ποὺ θὰ ἔχει γίνει, δηλ. κάτι ποὺ θὰ εἶναι συντελεσμένο, σὲ κάποιο χρονικὸ σημεῖο τοῦ μέλλοντος: ὁ μαθητὴς γεγραφὼς ἔσται(=θὰ ἔχει γράψει κάτι ποὺ θὰ εἶναι τελειωμένο σὲ ὁρισμένη στιγμὴ τοῦ μέλλοντος) - ἡ πόλις ἔσται τετειχισμένη.

Πηγή: http://omilias.blogspot.gr/