Κική Δημουλά «Σημείο Αναγνωρίσεως» άγαλμα γυναίκας με δεμένα χέρια/Λογοτεχνία Κατεύθυνσης Γ'Λυκείου/ Βίντεο απαγγελίας και σημειώσεις

Ὅλοι σέ λένε κατευθείαν ἄγαλμα,

ἐγώ σέ προσφωνῶ γυναίκα κατευθείαν.

Στολίζεις κάποιο πάρκο.

Ἀπὸ μακριά ἐξαπατᾶς.

Θαρρεῖ κανείς πώς ἔχεις ἐλαφρά ἀνακαθήσει

νά θυμηθεῖς ἕνα ὡραῖο ὄνειρο πού εἶδες,

πώς παίρνεις φόρα νά τό ζήσεις.

Ἀπό κοντά ξεκαθαρίζει τό ὄνειρο:

δεμένα εἶναι πισθάγκωνα τά χέρια σου

μ᾿ ἕνα σκοινί μαρμάρινο

κι ἡ στάση σου εἶναι ἡ θέλησή σου

κάτι νά σέ βοηθήσει νά ξεφύγεις

τήν ἀγωνία τοῦ αἰχμάλωτου.

Ἔτσι σέ παραγγείλανε στό γλύπτη:

αἰχμάλωτη.

Δέν μπορεῖς

οὔτε μιά βροχή νά ζυγίσεις στό χέρι σου,

οὔτε μιά ἐλαφριά μαργαρίτα.

Δεμένα εἶναι τά χέρια σου.

Καί δέν εἶν᾿ τό μάρμαρο μόνο ὁ Ἄργος.

Ἄν κάτι πήγαινε ν᾿ ἀλλάξει

στήν πορεία τῶν μαρμάρων,

ἄν ἄρχιζαν τ᾿ ἀγάλματα ἀγῶνες

γιά ἐλευθερίες καί ἰσότητες,

ὅπως οἱ δοῦλοι,

οἱ νεκροί

καί τό αἴσθημά μας,

ἐσύ θά πορευόσουνα

μές στήν κοσμογονία τῶν μαρμάρων

μέ δεμένα πάλι τά χέρια, αἰχμάλωτη.

Ὅλοι σέ λένε κατευθείαν ἄγαλμα,

ἐγώ σέ λέω γυναίκα ἀμέσως.

Ὄχι γιατί γυναίκα σέ παρέδωσε

στό μάρμαρο ὁ γλύπτης

κι ὑπόσχονται οἱ γοφοί σου

εὐγονία ἀγαλμάτων,

καλή σοδειά ἀκινησίας.

Γιά τά δεμένα χέρια σου, πού ἔχεις

ὅσους πολλούς αἰῶνες σέ γνωρίζω,

σέ λέω γυναίκα.

Σέ λέω γυναίκα

γιατ᾿ εἶσ᾿ αἰχμάλωτη.

Δομή

 Το περιεχόμενο του ποιήματος δομείται με έναν τρόπο που θυμίζει δοκίμιο: έχει έναν πρόλογο που θέτει ερεθιστικά το θέμα του (στ. 1-2)

• έχει το κύριο μέρος του, που αποτελείται από μια περιγραφική ενότητα (στ. 3-19) και δύο αποδεικτικές (στ. 20-30 και 31-40: αποδεικνύουν πόσο ισχυρή είναι η γυναικεία σκλαβιά)

• έχει τον επίλογό του, που συνοψίζει και συμπεραίνει (στ. 41-42).

Εκφραστικά μέσα 

Έντονη είναι η λειτουργία των σχημάτων λόγου στο ποίημα. 

• Το χιαστό των στ. 1-2 (κατευθείαν ἄγαλμα...γυναίκα κατευθείαν) αλλά και η επανάληψη της λέξης κατευθείαν και των πρώτων δύο στίχων (στ. 31-32 και 41) τονίζουν τη διαφορετική ανάγνωση που επιφυλάσσει η ποιήτρια στο άγαλμα. 

• Η προσωποποίηση και το β΄ ενικό πρόσωπο της επιτρέπουν να απευθυνθεί με αμεσότερο και οικειότερο τρόπο στο άγαλμα άλλωστε η Κ. Δημουλά δε μιλά στο άγαλμα μόνο ως ποιήτρια αλλά και ως γυναίκα. 

• Οι μεταφορές έχουν το συνήθη ποιητικό τους ρόλο: δίνουν λυρισμό, παραστατικότητα (εικονοποιία) και ευστοχία.

 • Η αμφισημία του στ. 14 (γλύπτης μπορεί να είναι ο δημιουργός του αγάλματος αλλά και ο δημιουργός της γυναίκας, ο Θεός) προϊδεάζει γι αυτό που θέλει να εκφράσει η ποιήτρια, την αιωνιότητα και τη σταθερότητα της γυναικείας αιχμαλωσίας. 

Γραμματολογικά στοιχεία

• Η Κική Δημουλά εντάσσεται στη μεταπολεμική ποίηση και επομένως στη μοντέρνα ή νεωτερική ποίηση. Χαρακτηριστικά είναι τα γνωρίσματα αυτής της ποίησης στο εξεταζόμενο ποίημα: ελεύθερος στίχος, απουσία των δεσμεύσεων που επιβάλλουν η αλληλουχία και η σαφήνεια. Μάλιστα σε ορισμένα σημεία τα τελευταία γίνονται τόσο έντονα ώστε να μιλάμε για υπερρεαλιστικές επιδράσεις στην ποίηση της Κ. Δημουλά (η συνειρμική λειτουργία, αλλά και φράσεις ασαφείς και πολύσημες, γεννημένες από μια οργιώδη φαντασία: κοσμογονία τῶν μαρμάρων, εὐγονία ἀγαλμάτων, σοδειά ἀκινησίας)

• Πιο χρήσιμη είναι εδώ η ένταξη της ποιήτριας σε μια άλλη κατηγορία, αυτήν της γυναικείας γραφής. Έχει επισημανθεί ότι η Κ. Δημουλά εκπροσωπεί τη γυναικεία γραφή, το στίγμα του γυναικείου φύλου στη λογοτεχνία, αν όχι μια καθαρά γυναικεία λογοτεχνία. Το Σημεῖο Ἀναγνωρίσεως, με κύριο θέμα του τη γυναικεία αιχμαλωσία, ιδωμένη μάλιστα με μια καθαρά γυναικεία ματιά, είναι σίγουρα αντιπροσωπευτικό δείγμα μιας τέτοιας λογοτεχνίας.

•Η ποιήτριά μας εστιάζει συνήθως την προσοχή της σε «αντικειμενικά ασήμαντα» αντικείμενα και γεγονότα, από τα οποία αφορμάται και τα μετασχηματίζει σε σύμβολα της ζωής και της μοίρας. Το ίδιο κάνει κι εδώ: ένα άγαλμα που παριστάνει μια γυναικεία μορφή κάποιοι προσέξουν ότι παριστάνεται δεμένη και που στολίζει κάποιο πάρκο, μετασχηματίζεται από την ποιητική ματιά της Κ. Δημουλά σε τραγικό σύμβολο της γυναικείας μοίρας. Με άλλα λόγια, ένα από τα πολλά γλυπτά που κοσμούν αστικούς χώρους καμιά πρόθεση να αποτελέσει το επίκεντρο της προσοχής και της αισθητικής συγκίνησης γίνεται για την ποιήτρια μια εμπειρία περίπου συγκλονιστική, εμπνέει ένα ποίημα γεμάτο πικρία για τη γυναικεία μοίρα ανά τους αιώνες. 

Η ποιητική αφήγηση

 Δύο ρηματικά πρόσωπα εναλλάσσονται κυρίως στην ποιητική αφήγηση: το α΄ και β΄ ενικό. 

Η εναλλαγή των προσώπων συμβάλλει στη ζωντάνια και την παραστατικότητα της ποιητικής αφήγησης,

ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Κ. Δημουλά, Τα μισανθή χέρια

Σε παράγγειλαν υπεύθυνα νέα και δυνατή

κι η σάρκα σου παράδειγμα κανένα

απ’ τη δική μας σάρκα να μην πάρει.

Απαγορευτική να σμιλευτείς

σε κάθε αλλαγή και παραμόρφωση,

μια προστασία που δεν δόθηκε από καμία Τέχνη

στη δική μας ανθηρότητα και δύναμη.

Το ένα χέρι σου σμιλεύτηκε χτένα

στ’ ανάκατα μαλλιά σου, ενώ το άλλο

φαίνεται σαν μόνο του να διάλεξε το ρόλο:

ακουμπισμένο χάδι στην κοιλιά,

στην απαγορευμένη γονιμότητα

- δεν παραιτείται ούτε η πέτρα από τη μήτρα.

Υπεύθυνα Άγρυπνη προπάντων σε παράγγειλαν,

ποτέ να μη σε πάρει ύπνος,

ποτέ να μη σου μάθει όνειρο

τι δεν πραγματοποιείται.

Άγρυπνη για να επιτηρείς τις ποικιλίες των ρόδων,

μη και τα κόψουν χέρια μισανθή.

Άχ, αγαλματένια μου επιστάτισσα,

άδικα ξαγρυπνάς και δεν κοιμάσαι και δεν αφήνεις

να σου μάθει τ’ όνειρο

τι δεν πραγματοποιείται:

δεν βρέθηκε ακόμα επιστάτης, ούτε πλάνη

ούτε καν ποιητής που να μπορέσει

τα μισανθή των φθινοπώρων χέρια να εμποδίσει

τις τόσες ποικιλίες των ρόδων και του βίου

μανιακά να αφανίζουν.