ΕΝΟΤΗΤΑ 13η – Η αλληγορία του σπηλαίου : ο ηθικός εξαναγκασμός των φιλοσόφων/ Ερμηνευτικά σχόλια/ Γ' Λυκείου (θεωρ. κατ)

Γενικός χαρακτηρισμός του νόμου

Ο νόμος, όπως παρουσιάζεται από τον Πλάτωνα/Σωκράτη, :

·         Επιδιώκει να ρυθμίσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις λειτουργίες της πόλης και τη συμπεριφορά των πολιτών, ώστε να επιτευχθεί η αρμονική και ομαλή συμβίωσή τους

·         Προτάσσει το γενικό καλό, το κοινό συμφέρον, την κοινή ευδαιμονία έναντι της ατομικής. Γι’ αυτό επιδιώκει να επιβάλλει την υποταγή : α) σε ατομικόεπίπεδο :  την υποταγή των κατώτερων μερών της ατομικής ψυχής στο ανώτερο (το «λογιστικόν») β) σε κοινωνικό επίπεδο : την υποταγή του ατομικού συμφέροντος στο συλλογικό και των κατωτέρων τάξεων στις ανώτερες

·         Προβάλλει τη σημασία της προσφοράς του ατόμου στο κοινωνικό σύνολο : ευδαιμονία δεν είναι η ατομική ευτυχία, αλλά η συναίσθηση ότι με τις ενέργειές του ο πολίτης καθιστά τους άλλους ευδαίμονες, συνεισφέρει στην κοινή ευδαιμονία.

·         Λειτουργεί απρόσωπα, ψυχρά, αυστηρά, αντικειμενικά και αξιοκρατικά, χωρίς να παρεκκλίνει από τον επιδιωκόμενο στόχο (την κοινή ευδαιμονία).

·         Επιβάλλεται όχι μόνο με την πειθώ αλλά και τη βία (τον εξαναγκασμό). Όπως έχει παρατηρηθεί, ο εξαναγκασμός, η αναγκαστική επιβολή κανόνων και απαγορεύσεων δεν ταιριάζει σε δημοκρατικά πολιτεύματα, αλλά μάλλον σε αυταρχικά και ολοκληρωτικά καθεστώτα, που υποτάσσουν τη βούληση, τις επιθυμίες και τις ελευθερίες του ατόμου στο συμφέρον του κράτους. Ωστόσο, οι προθέσεις του νόμου είναι αγαθές : χρησιμοποιεί κάθε μέσο, ακόμα και τον εξαναγκασμό, όχι για την εξυπηρέτηση ατομικών συμφερόντων (όπως συμβαίνει στα αυταρχικά, τυραννικά καθεσώτα), αλλά του κοινού συμφέροντος.

Σύγκριση των απόψεων του Πλάτωνα και του Πρωταγόρα (ενότητα 7) για το σκοπό και τον χαρακτήρα του νόμου.

Και στα δύο κείμενα παρατηρούμε ότι ο σκοπός της επιβολής του νόμου είναι κοινός : προσπαθεί να ρυθμίσει τη συμπεριφορά των πολιτών έτσι, ώστε να εξασφαλιστεί η αρμονία και η ευτυχία όλων των κοινωνικών ομάδων. Οι δύο στοχαστές, ωστόσο, παρά τη συμφωνία τους ως προς το σκοπό επιβολής του νόμου, δεν συμφωνούν ως προς τις λειτουργίες και τα μέσα που χρησιμοποιεί ο νόμος. Συγκεκριμένα  : 

Στην Πολιτεία του Πλάτωνα ο νόμος :

·         επιβάλλει την υποταγή των κατώτερων τάξεων στην ανώτερη και την ενσυνείδητη προσφορά όλων των κοινωνικών τάξεων (δημιουργών, φυλάκων-επικούρων, φυλάκων-αρχόντων) της ωφέλειας που η καθεμιά μπορεί προς το κοινωνικό σύνολο. Έτσι, εξασφαλίζεται η συνοχή της κοινωνίας και επιτυγχάνεται η άριστη διοίκηση και η κοινή ευδαιμονία.

·         έχει χαρακτήρα πιο αυταρχικό : παρεμβαίνει έντονα στη ζωή των πολιτών, επιβάλλεται, αν χρειαστεί, και με τη βία («ἀνάγκῃ») και περιορίζει την ελεύθερη βούληση των πολιτών («οὐχ ἵνα ἀφιῇ τρέπεσθαι ὅπῃ ἕκαστος βούλεται»).

Ο Πρωταγόρας θεωρεί ότι ο νόμος :

·         είναι το μέσον με το οποίο η πολιτεία διδάσκει στους πολίτες την πολιτική αρετή, καθορίζοντας τα όρια μέσα στα οποία οι πολίτες μπορούν να συμπεριφέρονται, ώστε να εξασφαλίζεται η αρμονική συμβίωση και η κοινή ευδαιμονία.

·         έχει χαρακτήρα περισσότερο παιδευτικό και καθοδηγητικό : η υπακοή στους νόμους εντάσσεται στη δια βίου διδασκαλία της πολιτικής αρετής.