Ποίημα, Ερωτήσεις & Απαντήσεις ΚΕΕ του Κωνσταντίνου Καβάφη, "Μελαγχολία του Ιάσωνος Κλεάνδρου ποιητού εν Κομμαγηνή 595 μ.Χ"

Μελαγχολία του Ιάσονος Κλεάνδρου· ποιητού εν Kομμαγηνή· 595 μ.X.

Το γήρασμα του σώματος και της μορφής μου
είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι.
Δεν έχω εγκαρτέρησι καμιά.
Εις σε προστρέχω Τέχνη της Ποιήσεως,
που κάπως ξέρεις από φάρμακα·
νάρκης του άλγους δοκιμές, εν Φαντασία και Λόγω.

Είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι.—
Τα φάρμακά σου φέρε Τέχνη της Ποιήσεως,
που κάμνουνε —για λίγο— να μη νοιώθεται η πληγή. 

Δομή του κειμένου, επαλήθευση ή διάψευση μιας κρίσης με βάση το κείμενο, εκφραστικά μέσα και τρόποι του κειμένου (υφολογική διερεύνηση, αφηγηματικές λειτουργίες, επιλογές του δημιουργού σε διάφορα επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης):

1)    Τι πετυχαίνει ο ποιητής με τον τόσο εκτενή και πλούσιο σε λεπτομέρειες τίτλο του ποιήματος;

Το α’ πρόσωπο που χρησιμοποιεί ο Καβάφης μέσα στο ποίημα στρέφει το βλέμμα του αναγνώστη στον ίδιο. Καθιστά το θέμα του ποιήματος προσωπική ιστορία του Αλεξανδρινού. Πόσο μάλλον αν ο τίτλος ήταν «Μελαγχολία του ποιητού». Θα άφηνε ξεγυμνωμένη την προσωπική πληγή του ποιητή. Για τούτο ο Καβάφης σπεύδει  να χρεώσει τη μελαγχολία και την οδύνη στο φανταστικό ποιητή Ιάσωνα Κλεάνδρου.

Ο εκτενής τίτλος λοιπόν, μπαίνει για να ξεκαθαρίσει τα πράγματα. Μπαίνει για να αποστασιοποιηθεί  ο ποιητής από τον ήρωά του. Πολύ περισσότερο, τώρα που δεν υπάρχει κανένα άλλο στοιχείο που να διαφοροποιεί τον Καβάφη από τον Ιάσωνα. Πράγματι, μια χρονολογία, μια ένδειξη, ένα ιστορικό πρόσωπο, μια πόλη, αρκεί για να εξασφαλιστεί το άλλοθι. Ο τίτλος μας μεταφέρει μέσα στον ιστορικό χρόνο και τόπο. Βρισκόμαστε στα βάθη της Ασίας,- στην Κομμαγηνή, χώρα ανατολικά της Συρίας- και όχι βέβαια στις μέρες μας αλλά σε πολύ μακρινούς καιρούς, το 595 μ.Χ. Καμιά σχέση με τον Καβάφη και  τα συναισθήματά του. Το ποίημα λοιπόν είναι (δείχνει) ιστορικό.

Καθώς μάλιστα με τον τίτλο αποστασιοποιείται απ’ το προσωπικό του πρόβλημα, το καθιστά ξένο, πιο αντικειμενικό, αλλά και πιο αληθινό, αφού το συνδέει με κάποιο συγκεκριμένο και επώνυμο πρόσωπο. Από την άλλη, καθώς ο Ιάσωνας Κλεάνδρου είναι ανύπαρκτο ιστορικά  πρόσωπο, θα μπορούσε δηλαδή να είναι οποιοσδήποτε ποιητής, σε οποιαδήποτε εποχή, ο Καβάφης προσδίδει στο μήνυμά του –η ποίηση ως μέσο καταπράυνσης του γήρατος και της ασχήμιας- διαχρονική ισχύ.

2)    Το ποίημα αποτελείται από δύο δυσανάλογες ως προς το μέγεθος στροφές. Ποιο είναι το περιεχόμενο τους και πώς συνδέονται μεταξύ τους;

-Στην πρώτη στροφή ο ποιητής εκφράζει την οδύνη του, τον πόνο του. Διατυπώνει το πρόβλημα και τις ελπίδες λύτρωσής του. Στη δεύτερη στροφή κάνει την τελική του επίκληση προς την Ποίηση.

-Η σύνδεση των δύο στροφών επιτυγχάνεται με την επανάληψη της φράσης «Είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι».

3)    Με ποια εκφραστικά μέσα αποδίδεται παραστατικά ο «αναλγητικός» ρόλος της ποίησης;

-Επανάληψη: Η λέξη «φάρμακα» χρησιμοποιείται στους στίχους 5 και 8.

-Μεταφορά: Τα φάρμακά σου φέρε Τέχνη της Ποιήσεως (στ. 8)

-Προσωποποίηση: Τα φάρμακά σου φέρε Τέχνη της Ποιήσεως (στ. 8)

-Προστακτική (Δηλώνει ικεσία): Τα φάρμακά σου φέρε Τέχνη της Ποιήσεως (στ. 8)

Β’ ενικό πρόσωπο και διάλογος (εσωτερικός μονόλογος):

Εις σε προστρέχω Τέχνη της Ποιήσεως (στ. 4)

Ξέρεις…. (στ.5)

Τα φάρμακά σου φέρε… (στ.8)

-Αναστροφή και Υπερβατό: νάρκης του άλγους δοκιμές  (στ.6), αντί: δοκιμές νάρκης και του άλγους.

4)    Στο ποίημα διατυπώνεται μια επίκληση. Ποιος μιλάει και ποιόν επικαλείται;

Η επίκληση εκφράζεται από τον φανταστικό ποιητή Ιάσωνα Κλεάνδρου το 595 μ.Χ. Πίσω όμως απ’ τον Ιάσωνα βρίσκεται ο μεγάλος Αλεξανδρινός ποιητής, ο Κ. Καβάφης. Ο Ιάσωνας Κλεάνδρου, ιστορικά ανύπαρκτο πρόσωπο, αποτελεί το προσωπείο κάτω απ’ το οποίο κρύβεται ο Κ. Καβάφης. Επιλέγει δε να αποδώσει την επίκληση σ’ ένα τρίτο πρόσωπο, γιατί θέλει να καταστήσει το πρόβλημά του πιο αληθινό, να το παρουσιάσει πιο αντικειμενικά, να του προσδώσει διαχρονικότητα και καθολικότητα μέσα απ’ το ιστορικό βάθος του τίτλου.

Ο ποιητής επικαλείται  την Τέχνη της Ποιήσεως. Πιστεύει ότι η ποίηση είναι αυτή που μπορεί να του δώσει λίγη ανακούφιση, μια μικρή παρηγοριά για να αντέξει το γήρας, την επερχόμενη ασχήμια του σώματος. Θυμίζουμε ότι το ποίημα το γράφει ο Κ. Καβάφης το 1918, σε ηλικία 55 ετών, ηλικία αρκετά μεγάλη για τις αντιλήψεις της εποχής. Επικαλείται λοιπόν την ποίηση, της ζητά να του προσφέρει τα φάρμακά της για να καταπραΰνει τον πόνο του, να απαλύνει τους φόβους του για το επερχόμενο γήρας.