ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ/ ΕΚΦΡΑΣΗ- ΕΚΘΕΣΗ/ Α' ΛΥΚΕΙΟΥ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ/ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΝΕΟΤΗΤΑ - ΕΦΗΒΕΙΑ

Η κοινωνική ανάπτυξη του εφήβου

«Τι είναι εφηβεία» ; Όποιον και να ρωτήσουμε, μας απαντάει ότι είναι η περίοδος ανάμεσα στην παιδική ηλικία και την ενηλικίωση, μια περίοδος που αρχίζει με τη ήβη. Αν όμως μπορούμε, κατά κάποιον τρόπο, να προσδιορίσουμε την έναρξη της (η εμφάνιση της ήβης διαφέρει από παιδί σε παιδί και απ’ το ένα φύλο στο άλλο μερικοί επιστήμονες μάλιστα, υποστηρίζουν ότι η εφηβεία εξαρτάται και από άλλους παράγοντες, όπως το περιβάλλον, το κλίμα, τον πολιτισμό, κλπ.), δεν υπάρχει ενιαίο κριτήριο- στο δικό μας κοινωνικό και πολιτισμικό σύστημα τουλάχιστον- που να σηματοδοτεί το τέλος της. Η έννοια της εφηβείας είναι πολύ περισσότερο διφορούμενη απ’ ό,τι φαίνεται στην αρχή, κι αυτό γιατί αντανακλά τη στάση της κοινωνίας απέναντι στα νεαρά της μέλη, καθώς και τις σοβαρές επιπτώσεις που θα έχει πάνω τους.

Θεωρούμε όμως ότι, σχηματικά, μπορούμε να ξεχωρίσουμε δύο στιγμές στην εφηβεία: η πρώτη χαρακτηρίζεται από ανταρσία προς  το οικογενειακό περιβάλλον και επιθετικότητα προς κάθε εξουσία, εκδηλώσεις που είναι όμως ακόμα ασυνάρτητες και ακατάστατες. Πρόκειται για μια φάση αναρχίας , όπου οι νέοι, προσπαθώντας να σπάσουν τα δεσμά που τους κρατούν στην παιδική ηλικία, αναζητούν την επιβεβαίωση μέσα στην άρνηση των καθιερωμένων αξιών και ιδεών, επιδεικνύοντας έναν επιθετικό , προκλητικό και κραυγαλέο αντικομφορμισμό. Σε μια δεύτερη φάση, η κρίση οργανώνεται σε βάθος. Όπως σε κάθε επανάσταση την περίοδο της ανατροπής διαδέχεται μια περίοδος περισυλλογής που προαναγγέλλει τη νέα τάξη πραγμάτων, έτσι και στην εφηβεία, γύρω στα 16, έρχεται η ώρα της εμβάθυνσης και του στοχασμού. Αυτό δε σημαίνει βέβαια ότι ο έφηβος δεν είχε αναρωτηθεί ως τότε για τίποτα. Απλά, η λειτουργία της ενδοσκόπησης και της εμβάθυνσης γίνεται τώρα πιο εντατική. Το Εγώ, αντί να ψάχνει άναρχα προς τα έξω, ανακαλύπτει τον εαυτό του μέσα του. Είναι αυτό που ο Debesse ονομάζει ηλικία της «λατρείας του Εγώ», απ’ την οποία θα προκύψει ένα άτομο με συνείδηση της ατομικότητας του, ώριμο για να πάρει στα χέρια του το μέλλον και ν’ αναλάβει τις ευθύνες του. Θα έπρεπε ίσως ν’ αναρωτηθούμε αν αυτή η φάση της ενδοσκόπησης είναι τόσο τονισμένη σήμερα όσο στο παρελθόν, και πιο συγκεκριμένα, αν ο συλλογικός στοχασμός δεν τείνει να παρακάμψει τον ατομικό, αν η «λατρεία του Εμείς» δεν αντικαθιστά τη «λατρεία του Εγώ».

Η αναζήτηση της πρωτοτυπίας παρατηρείται –αν και σε διαφορετικό κάθε φορά βαθμό- σε όλους τους εφήβους. Δείχνει την ανάγκη τους να βγουν απ’ τα προηγούμενα καλούπια που τους είχαν επιβάλει, να απομακρυνθούν απ’ τον προηγούμενο εαυτό τους, απ’ τους γονείς απ’ το άμεσο περιβάλλον. Ο έφηβος αισθάνεται αλλά και θέλει να είναι διαφορετικός απ’ τους άλλους. Ιδιαίτερα θέλει να είναι διαφορετικός απ’ τους ενηλίκους που τον περιβάλλουν, γιατί σε ό,τι αφορά τους συνομηλίκους του, τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά.

Το εκκεντρικό ντύσιμο των νέων, αγοριών  και κοριτσιών, είναι ένα από τα χτυπητά σημάδια αυτού του αντικομφορμισμού. Ο κινηματογράφος, η τηλεόραση και τα περιοδικά υπαγορεύουν στους νέους τη μόδα που πρέπει να ακολουθήσουν όχι μόνο στην εξωτερική εμφάνιση, αλλά και στον τρόπο σκέψης. Στην εποχή μας, η εκκεντρικότητα έχει γίνει ένα μαζικό φαινόμενο, που όμως δεν παύει να υποδηλώνει έναν κομφορμισμό. Είναι γεγονός ότι έχουμε παραδείγματα εκκεντρικών εμφανίσεων και σε παλαιότερες εποχές. Θα μπορούσαμε όμως να πούμε ότι ήταν πιο αυθεντικές, κι ότι είχαν περισσότερο το χαρακτήρα επιβεβαίωσης της προσωπικότητας. Φυσικά, εύκολα διακρίνουμε και στο σημερινό κομφορμισμό των νέων την ίδα θέληση για πρόκληση και επίδειξη. Είναι σημαντικό επίσης να παρατηρήσουμε ότι η ομάδα στο σύνολο της συμπεριφέρεται σαν ένας έφηβος: οι αντιδράσεις και οι συμπεριφορές είναι πανομοιότυπες, συλλογικές.

Η αναζήτηση της πρωτοτυπίας εμφανίζεται επίσης στην ομιλία και στη γραπτή έκφραση. Κάθε γενιά νέων έχει το δικό της λεξιλόγιο, το δικό της γλωσσικό ιδίωμα, το οποίο διαφέρει ανάλογα και με το περιβάλλον ή το φύλο. Στα λύκεια και στα κολέγια καλλιεργείται συνήθως η εξεζητημένη έκφραση, πράγμα που δεν αποκλείει και το εντελώς αντίθετο : τις βωμολοχίες και τις χονδροειδείς εκφράσεις, οι οποίες αναγορεύουν εκείνον που τις χρησιμοποιεί σε «άντρα» και τον κάνουν να αισθάνεται ότι έχει πάρει τις αποστάσεις του απ’ το οικογενειακό περιβάλλον. Τα κορίτσια χρησιμοποιούν συχνά παρόμοιο λεξιλόγιο, το οποίο όμως γρήγορα εγκαταλείπουν , όταν καταλάβουν ότι καταστρέφει την κοκεταρία και τη χάρη τους. Τα κορίτσια έχουν την τάση να εκφράζονται στον υπερθετικό βαθμό, να τα βρίσκουν όλα καταπληκτικά, τέλεια, απίθανα, ενώ τ’ αγόρια προτιμούν τις συντομευμένες εκφράσεις.

Πάντως, και για τις μεν και για τους δε, αυτές οι εκφράσεις αλλάζουν και ανανεώνονται τόσο γρήγορα όσο η μόδα. Η χρησιμοποίηση ιδιαίτερου λεξιλογίου έχει και μιαν άλλη πλευρά, εκτός από εκείνη του εντυπωσιασμού και της πρόκλησης πρόκειται για μια μυστική μορφή επικοινωνίας μεταξύ μυημένων κι αποτελεί ένα απ’ τα συνηθέστερα χαρακτηριστικά της νεανικής πρωτοτυπίας. Παρουσιάζεται σε όλες τις ομάδες νέων 12-15 ετών, αλλά και μεταξύ στενών φίλων. Κατά τη γνώμη τους, αυτός είναι ο καλύτερος τρόπος για να αποκλείσουν τον ενήλικο και να αισθανθούν ανώτεροι˙ νιώθουν σαν τους συνωμότες, ικανοποιούν τις φαντασιώσεις παντοδυναμίας απ’ τις οποίες διακατέχονται, όπως επίσης και τη διάθεση τους για μυστήριο και εσωτερισμό. Οι έφηβοι που κρατούν ημερολόγιο γράφουν με ερμητικό τρόπο, γιατί τα κείμενα τους δεν απευθύνονται παρά μόνο σ’ αυτούς τους ίδιους. Εδώ συναντάμε και πάλι τη δυσπιστία και την εχθρότητα προς τον ενήλικο, σε συνδυασμό με την αιδημοσύνη και τη σημασία που δίνουν οι έφηβοι στα συναισθήματα τους, αλλά και γενικότερα σε καθετί που αφορά τον εσωτερικό τους κόσμο.

Μπερτ Ρεϊμόν –Ριβιέ, «Η κοινωνική ανάπτυξη του εφήβου», μτφρ.Μαρίζα Ντε Κάστρο, εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 1989.

Παρατηρήσεις

Α.Να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόμενο του κειμένου(100-120 λέξεις)

μονάδες 25

Β.

1.Να γράψετε τους πλαγιότιτλους των παραγράφων του κειμένου.

μονάδες 6

2.α Να αντικατασταθούν οι παρακάτω τονισμένες  λέξεις με άλλες συνώνυμες: προσδιορίσουμε, ξεχωρίσουμε, ανταρσία, περισυλλογής.

   β. Ανακαλύπτω, ενδοσκόπηση, περιβάλλον, δυσπιστία: Να αναλύσετε τις λέξεις στα συνθετικά τους και από το δεύτερο συνθετικό της κάθε λέξης να σχηματίσετε μια δική σας (απλή ή σύνθετη) λέξη.

μονάδες 4

3. α. Με  βάση το περιεχόμενο της τρίτης και τέταρτης παραγράφου, να γράψετε την ελάσσονα προκείμενη, προκειμένου να ολοκληρωθεί ο παρακάτω συλλογισμός:

·       Το εκκεντρικό ντύσιμο είναι δείγμα αντικομφορμισμού.

·       .........................................................................................

·       Άρα, οι νέοι είναι αντικομφορμιστές.

μονάδες 5

4. Διαβάστε προσεκτικά τι κείμενο και σχηματίστε το δομικό του διάγραμμα.

μονάδες 5

5. « Οι έφηβοι νιώθουν σαν τους συνωμότες»: Να αναπτύξετε τη φράση σε μια παράγραφο 70-90 λέξεων με τη μέθοδο της αναλογίας.

μονάδες 5

Γ. Παραγωγή λόγου

Σε μια ημερίδα σχετικά με τους νέους , ανέλαβες να παρουσιάσεις σ’ έναν προσχεδιασμένο λόγο τις απόψεις σου για τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν από τους νέους αλλά και την πολιτεία, προκειμένου να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα της σύγχρονης νεολαίας (300-400 λέξεις).

μονάδες  50